Rak szlachetny

Astacus astacus

Popularnie zwany rzecznym lub szerokoszczypcowym, jest zwierzęciem żerującym w okresie nocnym.

Bytuje on w wodach o niezamulonym, czystym dnie marglowym, piaskowym lub kamienistym. Występowanie jego jest ściśle uzależnione od charakteru dna. Najczęściej przebywa on w wodach płynących, występuje również w stawach i żwirowniach w pierwszej klasie czystości wody zawierającej znaczne ilości wapnia.  Gatunek ten jest wrażliwy na zmieniające się warunki środowiska (temperatura, zawartość tlenu) oraz wszelkie zanieczyszczenia środowiska. Optymalna temperatura bytowania dla raków szlachetnych wynosi od 10–12°C i nie powinna przekraczać 21°C. Rak szlachetny żyje stosunkowo długo – do około 20 lat.

Osobniki dojrzałe charakteryzują się ciemnobrązowym ubarwieniem na stronie grzbietowej i oliwkowo-brązowym po stronie brzusznej. Karapaks jest gładki pozbawiony kolców w okolicy bruzdy karkowej, a posiada jedynie niewielkie guzki po bokach. Szczypce ma masywne, krótkie, o znacznej szerokości, ze szczeliną pomiędzy palcami. Dolna ich strona zabarwiona jest na kolor intensywnie czerwony.

Rak szlachetny dojrzewa w trzecim roku życia, chociaż rozmiar przy którym osiąga dojrzałość płciową do jest zmienny i zależy od warunków środowiskowych – średnio samice osiągają dojrzałość przy całkowitej długości ciała 7,6–9,5 cm, samce – 6,0–7,0 cm. Rak szlachetny parzy się na przełomie października – listopada.

Ilość deponowanych jaj uzależniona jest od wielkości samicy, 9-cm samica składa od 113 do 213 jaj, z których po upływie 6-ciu miesięcy wylęgają się młode. Czas inkubacji jaj uzależniony jest od temperatury otoczenia, a obniżenie się temperatury wody poniżej 5–6°C powoduje zahamowanie embriogenezy.

Świeżo wylęgnięte osobniki osiągają długość ok. 8,5–9,0 mm. Przez pierwsze 10 dni raczki trzymają się, za pomocą kleszczy, odnóży samicy. Pierwszą wylinkę raczki przechodzą po upływie pierwszego tygodnia, osobnik taki przypomina osobnika dorosłego, jedyna różnica zaznacza się w wyglądzie odwłoka. Drugą wylinkę przechodzą po upływie trzech tygodni i osiągają długość 12 mm. Oddzielają się wtedy od matki i zaczynają samodzielnie bytować, powracając do samicy tylko w przypadku zagrożenia. W trzecim stadium młodocianym osobniki tego gatunku osiągają długość13–15mm i rozpoczynają samodzielne życie.

W pierwszym roku (0⁺) raki osiągają długość 15–23 mm, po jego upływie (1⁺) długość ich waha się w granicach 25– 8 mm, po drugim roku (2⁺) osiągają 50–70 mm i po trzecim roku (3⁺) 60–80 mm całkowitej długości ciała. Dorosły rak osiąga długość 10-11 cm i masę 200 – 250 g, chociaż spotyka się osobniki o długości ciała 17 cm i masie 270 g.

Dymorfizm płciowy zaznacza się w innym wykształceniu odnóży odwłokowych. U samców I i II para tychże odnóży przekształcona jest w narząd kopulacyjny, w postaci cewek, u samic zaś pierwsza para jest w prawie całkowitym zaniku. Ponadto u samców obserwuje się szerszy głowotułów w stosunku do odwłoka u samicy proporcje te są odwrotne.

Rak szlachetny narażony jest na różnego rodzaju zagrożenia. Jednym z nich są drapieżnicy: okoń, miętus, węgorz. Ryby te zjadają małe raki we wczesnych stadiach rozwojowych oraz osobniki dorosłe w trakcie wylinki. Innym zagrożeniem są czynniki abiotyczne, m. in. zanieczyszczenia wód, PCB, metale ciężkie oraz biotyczne (np. pleśni). Kolejnym zagrożeniem dla tego gatunku raka jest rak pręgowaty, który jest nosicielem dżumy raczej, a ponadto wypiera raka szlachetnego z jego naturalnych siedlisk.

Rak szlachetny objęty jest częściową ochroną gatunkową. Wymiar ochronny dla samców wynosi 10cm, dla samic 12cm. Okres ochronny dla samców od 15 października do 15 marca, a dla samic od 15 października do 31 lipca.

Obecnie rak szlachetny został wpisany do Światowej Czerwonej Księgi Zwierząt Ginących i Zagrożonych.